De muziekstad Klingenthal in 1931

DE MUZIEKSTAD KLINGENTHAL

DOOR J. A. WIERSMA - 1931 ( aangepast naar het huidige Nederlands)

Ingesloten tussen het Frankenwoud enerzijds, het Erzgebergte anderzijds, ten zuiden begrensd door het Fichtelgebergte, ligt het Vogtland (Saksen), waarover wij in het kort enkele opmerkingen zullen maken en wel in het bijzonder een merkwaardig plaatsje: Klingenthal, bijgenaamd de Muziekstad. Het Klingenthal's Aschberggebied heeft tweeërlei aantrekkelijkheid: de schone omgeving en het plaatsje Klingenthal, waarover wij verderop in dit artikel nog zullen uitweiden. Vogtland is gemakkelijk te bereiken. Van Amsterdam uit reist men via Oldenzaal -Bentheim, Osnabrück -Hannover -Magdeburg -Halle (Saaie)- Leipzig (overstappen)- Plauen (overstappen, tot Plauen heeft men sneltrein). Dan kan men in een genoeglijk boemeltje via Adorf en Zwotenthal, Klingenthal bereiken, of van Reichenbach (aan de lijn Leipzig -Plauen) per autobus over Auerbach in Klingenthal komen. Zeer aanbevelenswaardig is als uitgangspunt voor wandelingen en excursies de Aschberg, waar zich een uitstekend ingerichte jeugdherberg bevindt, ook geschikt voor langer verblijf voor kleine gezelschappen. De hier gereproduceerde kieken geven een uitstekend beeld van de omgeving en de vergezichten van bepaalde punten. Schilderachtig liggen de dorpen en Siedlungen rondom de bergtoppen; vooral bij het vallen van den avond is het zeer de moeite waard om de bergtoppen te beklimmen; heerlijk zijn de zonsondergangen. En als de avond begint te vallen pinkelen de duizenden lichtjes in de dalen opwaarts komend en bieden een fantastische aanblik: een reusachtige kerstboom. Wij waren begin December op de Aschberg, zodat deze vergelijking zich het eerst aan ons opdrong. In het Vogtland ligt ook de oorsprong van de Mulde, die, noordwaarts lopende, bij Dessau in de Elbe uitmondt. Bij Muldenberg vindt men een grote Talsperre (Mulde), een der langste Talsperren van het land. De gehele omgeving is zeer bosrijk.

Gemakkelijk te bereiken van uit Klingenthal zijn o.a.: de Aschberg (936 M.), de Spitsberg (in Tsjechië) 997 M., de Quittenbach, Kamerun, de topaasrots Schneckenstein en de Talsperre Muldenberg (dagwandeling). In de buurt van Steindöbra vonden wij een kleine (horizontale) ertsmijn, waar Wolfram gevonden wordt, dat men voor de vervaardiging van de draden van elektrische gloeilampen gebruikt. Tenslotte is er voor wintersporters op de Aschberg een pracht van een skibaan.

Thans nog iets over Klingenthal. In het rijk der "klingenden Täler" de naam zegt U reeds, dat wij hier in het land der klanken komen — met als centrum Klingenthal, worden muziekinstrumenten gebouwd en deze instrumentenindustrie heeft de naam Klingenthal wijd en zijd bekend gemaakt. Daar waar de dalen van Zwota en Döbra samenkomen vormden de mijnwerkers en ijzerwerkersbevolking de eerste "Siedlung" (groep, nederzetting) en gaf de hamer van Herr Klinger deze Siedlung den naam Klingenthal. Spoedig zou deze naam zinrijker betekenis krijgen en wel door een fijner muzikaal "Klingen", dat voortgebracht werd doordat in de zeventiende eeuw door hun protestantisme uit het katholieke Bohemen verdrevenen hier een nieuw vaderland vonden en de kunst van het viool bouwen introduceerden. (Bekend zijn de

namen van de Klingenthaler vioolbouwers Kaspar Hopf en Andreas Hoyer.) Na de viool werden spoedig cello, bas, luit, gitaar (Zupfgeige) en mandoline gebouwd. In de achttiende eeuw werd de bouw van houten en koperen blaasinstrumenten ingevoerd klarinet en waldhoorn — daarna de snarenmakerij, de citerbouw en de vervaardiging van onderdelen. Later volgde nog de belangrijk geworden harmonica fabricage, mond en trekharmonica industrie. In 1829 leerde Johann Wilhelm Glier bij zijn terugkeer van een Italiaanse zakenreis in Frankfurt a/M. de eerste mondharmonica kennen, een primitief instrument nog. Glier nam er een mede en legde zich op de verbetering hiervan toe. De strijkinstrumentenbouwers, meesters in de houtsnijkunst, de waldhoornbouwers, bedreven in de koperbewerking, en de afstemmers met een muzikaal geoefend oor werden de eerste mondharmonicamakers. Dit is het begin, geweest van een bloeiende industrie, getuige het feit, dat de Saksische en Württembergse mondharmonica industrie bijna geheel de vraag naar mondharmonica's over de gehele wereld dekt, en dat ongeveer 70 procent van de wereldproductie van trekharmonica's voor rekening van Duitsland komt. De export uit Duitsland per jaar bedraagt voor mondharmonica's 50 miljoen exemplaren en voor trekharmonica's 2 tot één miljoen exemplaren tot een gezamenlijke waarde van rond 50 miljoen Rijksmark. Wij kregen toegang tot de Gewerbeschule (vakschool) für Musikinstrumentenbau und Handwerk in Klingenthal (Direktor Koch). Deze Gewerbeschule is een bezichtiging overwaard. Hier is een vakschool voor instrumentenbouw en een handelsschool gecombineerd, waar de bij de instrumentenfabricage betrokkenen grondig onderricht krijgen in de techniek van den bouw en de bespeling der instrumenten, zowel de toekomstige bouwers (fabrikanten) als de handelaars. De school wordt thans door 500 leerlingen uit de gehelen omtrek bezocht (kinderen van 9 jaar af worden reeds toegelaten en onderwezen). Dit is een respectabel aantal als men weet, dat de kring Klingenthal, omvattende de gemeenten Klingenthal, Brunndöbra, Sachsenberg, Georgenthal en Zwota, twintigduizend inwoners telt, waarvan ongeveer 8000 personen in de harmonica industrie werkzaam zijn. Dit is meer dan de helft van de bij de gehele Duitse harmonica industrie betrokken arbeidskrachten.

Een bedrijfstelling. in 1925 gehouden, heeft uitgewezen, dat na de piano industrie de harmonica industrie in de Duitse instrumentenbranche op de tweede plaats komt, gerekend naar het totaal van de in dezen tak van nijverheid werkzame arbeidskrachten. In het schoolgebouw is een historisch museum ondergebracht. Onder de verzameling troffen wij kunstig bewerkte houten sierkammen (haarkammen)aan. Bij de aanvang der vorige eeuw bloeide in Klingenthal de kammenmakerij. Grote, gelakte houten sierkammen werden met de hand vervaardigd en vertegenwoordigden toentertijd een gewild modeartikel. Thans, in onze tijd van bobbed en shingled hair rust dit object van vergane glorie, droom verloren, qua curiositeit in een vitrine in dit museum voor immer!

Nog een opmerking over de inheemse huisindustrie. Voor een deel is de trekharmonicabouw nog een kunsthandwerk en laat geen massafabricage toe, de mondharmonica wordt reeds fabrieksmatig vervaardigd; het vereist een zekere hand, zorgvuldige en exacte arbeid en een muzikaal geoefend gehoor. De arbeidsfactor: mens speelt hierbij nog een belangrijke rol. Wij kregen echter de indruk, dat de trekharmonica huisindustrie ook zeer aan het afnemen is en, voor zover het nog bestaat, geen lucratief (winstgevend) bedrijf is, getuige de kennelijke nette armoede, in en om de huizen, waar, volgens opschrift, deze tak van huisindustrie bedreven werd.

Resumerende komen wij tot de conclusie, dat het Vogtland met Klingenthal en Aschberggebied als punt van uitgang een bijzondere aantrekkelijkheid heeft en door de omgeving en door de typische industrie.